Làm thế nào để nhà tạo lập thị trường duy trì giới hạn thanh khoản của giao dịch tiền mã hóa? Phân tích logic hoạt động của nhà tạo lập thị trường

24/7 không ngừng hoạt động của thị trường tiền mã hóa không thể thiếu một nhóm anh hùng thầm lặng — các nhà tạo lập thị trường (market making in crypto). Họ không phải là nhà đầu tư nhỏ lẻ cược vào tăng giảm giá, cũng không phải là các KOL kêu gọi mua bán để thu lợi, mà là các tổ chức liên tục cung cấp đối tác mua bán cho thị trường bằng thuật toán và vốn. Không có họ, giao dịch sẽ ra sao? Chênh lệch giá lớn, biến động cực đoan, các lệnh lớn không thể khớp. Nói đơn giản, các nhà tạo lập thị trường kiếm lợi từ chênh lệch mua bán để giữ cho thị trường hoạt động lành mạnh.

Nhà tạo lập thị trường thực sự là vai trò gì?

Trong sàn giao dịch, nhà tạo lập thị trường là một nhóm đặc biệt. Họ không theo đuổi lợi nhuận khổng lồ từ mua thấp bán cao, mà dựa vào việc liên tục đặt lệnh mua và bán cùng lúc để kiếm lợi — lợi nhuận đến từ các chênh lệch nhỏ ở hai bên mua bán.

Lấy ví dụ Bitcoin (BTC), giá thị trường hiện khoảng $89,000. Một nhà tạo lập thị trường có thể cùng lúc đặt: lệnh mua $88,990, lệnh bán $89,010, chênh lệch $20 chính là lợi nhuận của họ. Có vẻ nhỏ nhặt, nhưng khi thao tác này diễn ra hàng trăm lần mỗi giây, hàng triệu lần mỗi ngày, lợi nhuận tích lũy sẽ rất đáng kể.

Các chức năng cốt lõi của nhà tạo lập thị trường gồm:

• Cung cấp thanh khoản: đảm bảo luôn có lệnh khớp trong cặp giao dịch
• Ổn định giá: qua định giá khoa học và quản lý rủi ro, tránh biến động cực đoan
• Phát hiện giá thực: giá thị trường không còn do một số lớn cá nhân hoặc thao túng quyết định, mà do cân bằng cung cầu theo thời gian thực

Các tổ chức lớn như Wintermute, GSR, Amber Group, Keyrock, DWF Labs quản lý hàng chục tỷ đô la vốn giao dịch, trung bình xử lý hàng triệu lệnh mỗi ngày.

Market Making in Crypto hoạt động như thế nào? Từ thuật toán đến thực chiến

Các nhà tạo lập thị trường không chỉ đơn thuần đặt lệnh thủ công. Giao dịch tự động và hệ thống phức tạp là phần không thể thiếu của hoạt động này.

Quản lý rủi ro theo thời gian thực

Ví dụ Wintermute nhận đặt mua BTC trị giá 10 triệu USD trên sàn A. Nếu chỉ giữ các đồng coin này, giá giảm sẽ gây lỗ. Vì vậy, họ sẽ ngay lập tức bán một phần vị thế trên các sàn B, C, D, dùng chênh lệch giữa các sàn để arbitrage và hedge, nhằm khóa lợi nhuận và tránh rủi ro. Đó là lý do họ có mặt trên hơn 50 sàn giao dịch toàn cầu.

Thuật toán giao dịch tần suất cao (HFT)

Các nhà tạo lập lớn dùng hệ thống HFT, có thể trong mili giây:

• Theo dõi giá thực của nhiều sàn toàn cầu
• Tính toán giá mua bán tối ưu
• Tự động điều chỉnh độ sâu lệnh và chênh lệch giá
• Thực thi các lệnh quản lý rủi ro

Theo dữ liệu của Keyrock, họ xử lý hơn 550,000 lệnh mỗi ngày, bao phủ hơn 1,300 cặp giao dịch và 85 sàn. Quy mô này hoàn toàn dựa vào hệ thống tự động.

Quản lý độ sâu thanh khoản

Các nhà tạo lập không chọn giá một cách tùy ý. Họ phân tích:

• Độ sâu sổ lệnh (tình trạng các lệnh mua bán hiện tại)
• Biến động quá khứ (biến động giá trong quá khứ)
• Khối lượng giao dịch theo thời gian (thời điểm nào có nhiều giao dịch)

để điều chỉnh chênh lệch giá một cách linh hoạt. Trong thời kỳ biến động cao, họ sẽ mở rộng chênh lệch để bù đắp rủi ro; các đồng ít thanh khoản, chênh lệch cũng sẽ rộng hơn.

Nhà tạo lập thị trường vs Người tiếp nhận thị trường: hai vai trò không thể thiếu

Người mới dễ nhầm lẫn giữa “nhà tạo lập thị trường” và “người giao dịch bình thường”. Chìa khóa nằm ở:

Maker (Nhà tạo lập): cung cấp thanh khoản, đặt lệnh giới hạn, kiếm lợi từ chênh lệch

• Ví dụ: đặt lệnh mua BTC $88,990, đặt lệnh bán $89,010, chờ khớp
• Phí: các sàn thường thưởng hoặc tính phí thấp hơn cho Maker

Taker (Người tiếp nhận): tiêu thụ thanh khoản, thực hiện lệnh thị trường

• Ví dụ: muốn mua BTC ngay lập tức, khớp với lệnh bán đã có ở mức $89,010
• Phí: Taker phải trả phí cao hơn

Thị trường lành mạnh cần cân bằng giữa hai vai trò:

• Nhà tạo lập liên tục cung cấp lệnh, giúp mọi người có thể giao dịch bất cứ lúc nào
• Người tiếp nhận liên tục khớp lệnh, tạo ra lợi nhuận, thu hút nhà tạo lập tiếp tục tham gia

GSR trong 10 năm qua đã đầu tư hơn 100 dự án và giao thức mã hóa, chính vì nhận thức rõ tầm quan trọng của thanh khoản do nhà tạo lập cung cấp đối với sức khỏe hệ sinh thái.

Cơ cấu hệ sinh thái nhà tạo lập thị trường năm 2025

Wintermute：Gã khổng lồ thanh khoản toàn cầu

Tính đến tháng 2/2025, Wintermute quản lý hơn 237 triệu USD tài sản, phủ sóng hơn 300 tài sản trên chuỗi và hơn 30 hệ sinh thái công khai. Tổng khối lượng giao dịch gần 6 nghìn tỷ USD (tính đến tháng 11/2024).

Ưu điểm: Liên kết xuyên chuỗi, liên sàn mượt mà; hệ thống thuật toán ổn định, chín chắn Nhược điểm: Ít chú trọng các đồng nhỏ, dự án siêu sơ khai

GSR：Chuyên sâu vào thị trường tổ chức

Hơn 10 năm kinh nghiệm, đã trở thành nhà tạo lập thị trường ưu tiên của các nhà đầu tư tổ chức. GSR không chỉ tạo lập mà còn cung cấp OTC, giao dịch phái sinh, dịch vụ ủy thác đầu tư và các dịch vụ giá trị gia tăng khác. Hiện hợp tác với hơn 60 sàn.

Ưu điểm: Chuỗi dịch vụ hoàn chỉnh; được các tổ chức lớn hậu thuẫn Nhược điểm: Rào cản gia nhập cao; phí cao hơn trung bình

Amber Group：Nhà tạo lập thị trường thời đại mới dựa trên AI

Quản lý 150 triệu USD vốn giao dịch, phục vụ hơn 2000 tổ chức khách hàng. Điểm đặc biệt của Amber Group là tích hợp AI và kiểm tra pháp lý, tùy chỉnh theo quy định từng thị trường.

Ưu điểm: Định giá thông minh dựa trên dữ liệu; chú trọng quản lý rủi ro và tuân thủ Nhược điểm: Yêu cầu đầu vào cao; có thể không phù hợp dự án mới khởi nghiệp

Keyrock：Hiệu quả cao trong quy mô trung bình

Thành lập năm 2017, đã phủ sóng 85 sàn, hơn 1,300 cặp giao dịch. Trung bình 550,000 lệnh mỗi ngày, cho thấy Keyrock nổi bật trong tối ưu hóa thanh khoản và kiểm soát chi phí.

Ưu điểm: Mô hình vận hành nhỏ gọn, tinh tế; giải pháp tùy chỉnh Nhược điểm: Chưa nổi tiếng bằng các ông lớn; quy mô vốn nhỏ hơn

DWF Labs：Mô hình kết hợp đầu tư và tạo lập thị trường

Không chỉ tạo lập, còn chủ động đầu tư dự án. Hỗ trợ hơn 700 dự án, trong đó có 20% trong Top 100 CoinMarketCap và 35% trong Top 1000. Điều này có nghĩa DWF Labs vừa là nhà tạo lập, vừa là nhà đầu tư sớm của các dự án.

Ưu điểm: Gắn bó sâu với dự án; có thể cung cấp vốn Nhược điểm: Chỉ hợp tác với dự án và sàn Tier 1; quy trình kiểm duyệt chặt chẽ

Tại sao nhà tạo lập thị trường lại quan trọng đối với sàn giao dịch?

Thanh khoản dồi dào = trải nghiệm giao dịch tốt

Hiệu quả rõ ràng nhất là “có người mua bán”. Khi không có nhà tạo lập, nếu bạn muốn mua 10 BTC một lần, giá có thể bị đẩy cao mạnh. Có nhà tạo lập, lệnh của bạn sẽ được xử lý nhanh chóng, ảnh hưởng giá ít hơn.

Giảm biến động, nhà đầu tư mới dám giao dịch hơn

Thị trường crypto vốn đã nổi tiếng với biến động lớn. Nhà tạo lập liên tục điều chỉnh lệnh, như một “bình ổn” trong thời kỳ biến động dữ dội. Trong thị trường giảm, họ tăng mua để giữ giá; trong thị trường tăng, họ bán ra để kìm đà. Điều này giúp giá biến động nhẹ hơn, khiến nhà đầu tư mới và tổ chức đều sẵn sàng tham gia hơn.

Chênh lệch giá thu hẹp, chi phí giao dịch giảm

So sánh:

• Sàn nhỏ không có nhà tạo lập: chênh lệch BTC có thể tới 200-500 USD
• Sàn lớn có nhà tạo lập: chênh lệch thường chỉ 1-5 USD

Chênh lệch nhỏ hơn đồng nghĩa chi phí giao dịch giảm mạnh, có lợi cho cả nhà giao dịch tần suất cao lẫn nhà đầu tư mua một lần.

Ra mắt coin mới có “người mua sớm”

Dự án phát hành coin mới lo nhất là thiếu thanh khoản — ít người giao dịch, nhà đầu tư bị kẹt. Hợp tác với nhà tạo lập giúp dự án có đối tác mua bán đủ lớn, coin có thể giao dịch bình thường mà không gặp trượt giá cực đoan. Nhiều dự án Tier 1 thành công nhờ có nhà tạo lập hậu thuẫn.

Ba rủi ro lớn của nhà tạo lập thị trường

1. Thua lỗ lớn trong biến động cực đoan của thị trường

Trong các đợt giảm mạnh năm 2024, nhiều nhà tạo lập không kịp trở tay. Nếu họ giữ vị thế lớn khi BTC ở 69,000, mà giá tụt xuống 50,000, thiệt hại có thể lên tới hàng triệu hoặc hàng chục tỷ USD. Vấn đề là hệ thống tự động nhanh, nhưng khi thanh khoản cạn kiệt, cũng có thể thất bại.

2. Thất bại trong quản lý rủi ro

Cần hedge đồng bộ trên nhiều sàn. Nếu một sàn đột nhiên sập, API lỗi hoặc chậm trễ, rủi ro sẽ lộ ra. Trong quá khứ, Wintermute bị hacker tấn công năm 2023, thiệt hại hàng chục triệu USD, là bài học về an toàn hệ thống.

3. Thay đổi chính sách pháp lý

Các quy định về nhà tạo lập còn đang trong quá trình hoàn thiện. Một số khu vực pháp lý đã coi hành vi tạo lập là “thao túng thị trường”. Chi phí tuân thủ ngày càng cao, mỗi thị trường mới mở ra đều phải đánh giá lại quy định địa phương.

Tương lai nhà tạo lập thị trường: thông minh hơn hay tập trung hơn?

Với sự minh bạch dữ liệu chuỗi và đột phá của AI, cạnh tranh trong ngành này sẽ ngày càng khốc liệt. Các nhà tạo lập nhỏ có thể bị loại khỏi thị trường, các tổ chức lớn dùng vốn và công nghệ để độc quyền thanh khoản.

Tuy nhiên, xu hướng khác là phát triển mô hình AMM (tự tạo lập dựa trên mã code như Uniswap, Curve), nơi ai cũng có thể tham gia qua khai thác thanh khoản. Điều này sẽ phân tán phần nào hoạt động của các nhà tạo lập truyền thống, nhưng nhu cầu nhà tạo lập tập trung trên các sàn tập trung vẫn còn lớn.

Về dài hạn, market making in crypto sẽ trở thành ngành nghề chuyên nghiệp hơn, đòi hỏi vốn lớn, quản lý rủi ro chặt chẽ hơn. Các nhà tạo lập khổng lồ có thể tích hợp xuyên chuỗi, xuyên sàn, xuyên phái sinh sẽ có lợi thế cạnh tranh. Các nhà tạo lập nhỏ cần tìm thị trường ngách — như chỉ tập trung vào một hệ sinh thái chuỗi hoặc một loại phái sinh nào đó.

Tóm lại: Nhà tạo lập thị trường không phải là “rác” của thị trường, mà là máu của thị trường

Nhiều nhà đầu tư nhỏ lẻ đã hiểu lầm và coi nhà tạo lập là “quỷ dữ”, nghĩ họ đang “cắt châu”. Nhưng thực tế, nếu không có nhà tạo lập, thị trường crypto sẽ không thể vận hành bình thường. Giao dịch sẽ khó khăn hơn, chi phí cao hơn, thanh khoản cạn kiệt.

Nhà tạo lập kiếm lợi từ chênh lệch nhỏ, nhưng thực chất là dùng vốn của mình để đổi lấy sự tiện lợi cho người tham gia. Họ giúp thị trường minh bạch, hiệu quả và dân chủ hơn.

Với nhà đầu tư bình thường, hiểu rõ logic của nhà tạo lập mang lại hai lợi ích: một là biết vì sao có đồng coin thanh khoản tốt, đồng nào không; hai là hiểu về cấu trúc vi mô của thị trường để đặt lệnh thông minh hơn (ví dụ dùng lệnh giới hạn thay vì lệnh thị trường để giảm trượt giá).

Khi thị trường ngày càng phức tạp, nhiều người tham gia hơn, vai trò của nhà tạo lập sẽ càng quan trọng. Họ không chỉ kiếm lợi, mà còn định hình tương lai của toàn bộ hệ sinh thái giao dịch crypto.