Hiểu về hai thế giới của tài sản mã hóa: So sánh sâu về token Fungible và Non-fungible

Số lượng tài sản kỹ thuật số đang tiến hóa với tốc độ chóng mặt. Từ blockchain và tiền mã hóa ban đầu, đến làn sóng NFT, rồi đến sự nổi bật của SFT (Token bán thay thế), mỗi đợt đổi mới đều đang định hình lại cách chúng ta hiểu về quyền sở hữu tài sản và tính thanh khoản. Cuộc tiến hóa này không chỉ đơn thuần là đổi mới công nghệ mà còn đại diện cho xu hướng lớn trong việc token hóa tài sản.

Nhìn nhận số lượng tài sản kỹ thuật số qua khả năng thay thế: sự khác biệt giữa fungible và non-fungible

Để hiểu rõ sự khác biệt giữa NFT và SFT, trước tiên cần nắm vững hai khái niệm cốt lõi: khả năng thay thế (fungibility) và không thể thay thế (non-fungibility).

Tài sản có thể thay thế (Fungible Assets) là gì?

Tài sản có thể thay thế là loại tài sản có thể hoàn toàn hoán đổi theo tỷ lệ 1:1. Ví dụ, bạn có một tờ tiền 100.000 đồng, bạn của bạn cũng có một tờ 100.000 đồng. Dù tờ tiền mới hay cũ, giá trị của chúng hoàn toàn giống nhau, có thể đổi chỗ trực tiếp. Đặc điểm của khả năng thay thế là các đơn vị hoàn toàn tương đương nhau. Bitcoin, Ethereum, cũng như USD, EUR đều là các tài sản có thể thay thế.

Điểm đặc biệt của tài sản không thể thay thế

Ngược lại, tài sản không thể thay thế (Non-fungible) nhấn mạnh tính độc đáo. Mỗi tài sản không thể thay thế đều có đặc điểm, tính chất, giá trị và mức độ công nhận riêng biệt. Trong thế giới token không thể thay thế, hai tài sản trông giống nhau về mặt hình thức cũng không thể hoán đổi cho nhau vì chúng mang theo các đặc trưng nhận dạng riêng biệt.

Nói ngắn gọn: tài sản có thể thay thế có thể trao đổi lẫn nhau, còn tài sản không thể thay thế thì mỗi cái đều mang đặc điểm riêng, khó so sánh.

NFT: Giấy chứng nhận quyền sở hữu trong thời đại sáng tạo số

Token không thể thay thế (Non-Fungible Token) là các tài sản có mã định danh số duy nhất hoặc mã nhận dạng trên blockchain, dùng để chứng minh tính xác thực và quyền sở hữu của tài sản số. Các loại tài sản số này rất đa dạng — có thể là tác phẩm nghệ thuật số, file âm nhạc, hình ảnh, video, đất ảo, thậm chí vật phẩm trong game blockchain.

Điểm đặc trưng chính là khả năng không thể thay thế — ngay cả khi hai NFT có cùng nhà sáng tạo hoặc trông giống hệt nhau, chúng vẫn không thể hoán đổi trên thị trường. Mỗi NFT đều là duy nhất, dù giá trị có thể bằng nhau.

Sự ra đời của NFT mang một sứ mệnh quan trọng: bảo vệ thành quả lao động của các nhà sáng tạo số, giúp nghệ sĩ, nhạc sĩ và nhà sáng tạo nội dung có thể kiếm tiền từ tác phẩm của mình, đồng thời ngăn chặn vi phạm bản quyền. Chủ đề NFT bắt đầu nổi lên từ năm 2020, và đến năm 2021 trở thành cơn sốt, với khối lượng giao dịch đạt hàng chục tỷ USD.

Hành trình tiến hóa của NFT: từ khái niệm đến bùng nổ

Bạn có thể không nghĩ rằng, lịch sử của NFT đã tồn tại từ lâu hơn rất nhiều so với thời điểm nó bùng nổ. Năm 2012, nhà phát triển Meni Rosenfeld đã đề xuất khái niệm “mệnh giá màu sắc” trong một bài báo, mong muốn quản lý và thể hiện các vật phẩm thực trên blockchain Bitcoin, bằng cách dùng token để đánh dấu quyền sử dụng và quyền sở hữu, giúp chúng trở nên độc đáo. Tuy nhiên, hạn chế kỹ thuật và thiết kế ban đầu của Bitcoin khiến ý tưởng này chưa thể thực hiện, nhưng đã đặt nền móng cho NFT sau này.

Các mốc phát triển chính:

• 2014: Tác phẩm NFT đầu tiên “Quantum” ra đời — một hình vuông pixel biến đổi màu sắc, co giãn như con bạch tuộc. Nhà sáng tạo Kevin McCoy thực hiện thành công trên blockchain Namecoin.

• 2016: Meme trong văn hóa mạng bắt đầu được phát hành dưới dạng NFT.

• 2017-2020: Chuẩn hợp đồng thông minh của Ethereum dần hoàn thiện, hệ sinh thái NFT chuyển sang blockchain mạnh mẽ hơn này. Các dự án như Cryptopunks và Rare Pepes thành công đã kích thích thị trường.

• Bước ngoặt của Cryptokitties: Trò chơi này ra mắt trong đợt hackathon của Ethereum, nổi tiếng ngay lập tức, mở ra cơn sốt NFT.

• Sự thức tỉnh của game và metaverse: Các game NFT và dự án metaverse như Decentraland ra đời.

• Năm 2021 – Năm đấu giá nghệ thuật: Các nhà đấu giá quốc tế bắt đầu chấp nhận đấu giá tác phẩm NFT, trong đó tác phẩm của Beeple lập kỷ lục giá cao ngất ngưởng.

• Mở rộng đa chuỗi: Cardano, Solana, Tezos, Flow và nhiều blockchain khác tham gia vào hệ sinh thái NFT, phá vỡ độc quyền của Ethereum.

• Sốt đất ảo trong metaverse: Bất động sản ảo NFT trở thành xu hướng đầu tư, Meta (trước Facebook) đổi tên và đẩy mạnh chiến lược metaverse, thể hiện sự công nhận chính thống.

Bản đồ ứng dụng thực tế của NFT

Hiện tại, NFT chủ yếu được ứng dụng trong game, nghệ thuật và âm nhạc. Tuy nhiên, về lý thuyết, bất kỳ tài sản vật lý nào cũng có thể được token hóa thành các bộ sưu tập hiếm, mở ra vô hạn tiềm năng sử dụng của NFT.

SFT: Giữa khả năng thay thế và không thể thay thế, ranh giới linh hoạt

Token bán thay thế (Semi-Fungible Token, SFT) là loại tài sản có thể linh hoạt chuyển đổi giữa trạng thái có thể thay thế và không thể thay thế. Nó kết hợp đặc điểm của hai loại tài sản, mang lại tính linh hoạt và chức năng cao hơn.

Ban đầu, SFT thể hiện dạng token có thể thay thế, có thể hoán đổi ngang hàng với các token cùng loại. Nhưng khi sử dụng hoặc đáp ứng điều kiện nhất định, nó sẽ chuyển đổi thành token không thể thay thế có giá trị riêng biệt.

Ví dụ đời thường:

Bạn mua một vé xem concert. Trước khi sự kiện diễn ra, vé này là có thể thay thế — bạn dễ dàng đổi chỗ với các vé cùng hàng, giá trị tương đương. Nhưng sau khi concert kết thúc, vé này mất khả năng thay thế. Bạn không thể đổi nó lấy vé khác nữa vì nó đã mất chức năng thực tế. Lúc này, nó trở thành một món quà lưu niệm, một kỷ niệm độc đáo. Giá trị của nó phụ thuộc vào độ hiếm và danh tiếng của buổi diễn.

SFT dựa trên tiêu chuẩn ERC-1155 của Ethereum. Tiêu chuẩn này cho phép một hợp đồng thông minh hỗ trợ nhiều SFT, khác với tiêu chuẩn ERC-20 quản lý token thay thế đơn lẻ hoặc ERC-721 dành cho token không thể thay thế.

Cơ chế tạo SFT và nguồn gốc

SFT được tạo hoàn toàn trên blockchain Ethereum theo tiêu chuẩn ERC-1155, tiêu chuẩn này kết hợp tinh tế giữa ERC-20 (token thay thế) và ERC-721 (token không thể thay thế).

Ban đầu, tiêu chuẩn ERC-1155 do các nhóm như Enjin, Horizon Games thiết kế cho hệ sinh thái game, nhằm quản lý và quy chuẩn các token bán thay thế trong game qua một hợp đồng thông minh duy nhất. Các nền tảng như The Sandbox đã thúc đẩy ứng dụng tiêu chuẩn này.

Hiện nay, SFT chủ yếu ứng dụng trong lĩnh vực game blockchain, đại diện cho các vật phẩm trong game vừa có thể là tài sản thay thế, vừa là tài sản không thể thay thế. Khi nhận thức về SFT ngày càng sâu sắc, nhiều ngành công nghiệp khác cũng bắt đầu nghĩ đến việc tích hợp chức năng của SFT.

Tiêu chuẩn mới nổi bật: ERC-404

Tiêu chuẩn token ERC-404 là một thử nghiệm sáng tạo trong hệ sinh thái Ethereum, nhằm kết hợp đặc điểm của ERC-20 và ERC-721, tạo ra thế hệ token bán thay thế mới. Được các nhà phát triển ẩn danh “ctrl” và “Acme” giới thiệu, tiêu chuẩn này cho phép token hoạt động như đơn vị có thể thay thế trong một số tình huống, còn trong các tình huống khác thì tồn tại như tài sản độc đáo, hòa quyện hai thế giới.

Tính năng lai này mở ra hình thái tài sản số mới — vừa có tính linh hoạt, tính thanh khoản của token thay thế, vừa có tính độc đáo của NFT, mở rộng phạm vi ứng dụng và tiềm năng thanh khoản vượt xa các tiêu chuẩn trước.

Ba tiêu chuẩn chính đối đầu: ERC-721, ERC-1155 và ERC-404

ERC-721 tiêu chuẩn chủ đạo của NFT hiện nay

ERC-721 là tiêu chuẩn NFT phổ biến nhất, xác định các chức năng và khả năng tương tác của token, là nền tảng cho phần lớn các giao dịch và tạo NFT. Để tạo ra NFT thực sự trên Ethereum, cần tuân thủ đầy đủ các quy tắc của ERC-721.

Ưu điểm: Nhà phát triển có thể thêm các chức năng bổ sung như xác thực nguồn gốc và chứng thực, nhấn mạnh tính độc đáo của NFT so với tài sản có thể thay thế.

Nhược điểm: Mỗi hợp đồng thông minh chỉ có thể xử lý một giao dịch chuyển NFT tại một thời điểm. Muốn gửi 50 NFT, phải thực hiện 50 giao dịch riêng biệt. Điều này gây tốn thời gian, làm tắc nghẽn mạng Ethereum và đẩy cao phí gas.

ERC-1155: Cải tiến đa chức năng của token

ERC-1155 (tiêu chuẩn đa token) đã thành công trong việc kết hợp ERC-721 và ERC-20, mang lại tính linh hoạt và đa dạng cho các token tạo ra.

Token bán thay thế nằm ở giữa khả năng thay thế và không thể thay thế, phần nào giảm bớt hạn chế của hai loại tài sản này. Ví dụ:

• Điểm yếu của token thay thế: Giao dịch không thể hoàn tác. Nếu gửi nhầm đến ví sai, không thể lấy lại. SFT cải thiện điều này, cho phép hoàn tác trong trường hợp sai sót của người dùng.

• Điểm yếu của token không thể thay thế: Giao dịch đơn lẻ hạn chế. SFT cho phép hợp đồng thực hiện nhiều giao dịch cùng lúc, giảm phí giao dịch, giảm tải mạng.

ERC-404: Ý tưởng thiết kế khác biệt

ERC-404 theo đuổi hướng đi sáng tạo trong hệ sinh thái Ethereum, kết hợp ERC-20 và ERC-721. Khác với các tiêu chuẩn tập trung vào tính không thể thay thế hoặc linh hoạt, ERC-404 giới thiệu khái niệm mới: token có thể chuyển đổi tự do giữa trạng thái có thể thay thế và không thể thay thế tùy theo ứng dụng, tạo ra sự kết hợp hoàn hảo.

Tính năng này mở ra dạng tài sản số mới — vừa có tính linh hoạt, tính thanh khoản của token thay thế, vừa có tính độc đáo của NFT, với phạm vi ứng dụng và tiềm năng thanh khoản vượt xa các tiêu chuẩn cũ.

So sánh ba tiêu chuẩn: ERC-721, ERC-1155 và ERC-404

Hiểu rõ cơ chế hoạt động

NFT chủ yếu hoạt động trên các blockchain như Ethereum, là đại diện số của tài sản thực. Chúng đóng vai trò như cơ chế xác thực danh tính, chứng minh quyền sở hữu dữ liệu, có nhiều dạng khác nhau. Quan trọng nhất, sau khi tạo, NFT không thể bị sao chép — điều này giúp các nghệ sĩ, nhà sáng tạo, nhạc sĩ và doanh nghiệp có thể nhận phần thưởng xứng đáng cho công sức của mình.

Trong khi đó, SFT phức tạp hơn. Ví dụ, trong game, bạn có thể sở hữu một SFT trang bị ban đầu là NFT. Khi chơi, bạn có thể chuyển đổi nó thành 10 đồng game (tài sản thay thế). Sau đó, dùng đồng này để trao đổi hoặc mua trang bị mới, rồi chuyển trở lại thành NFT độc đáo. Khi người chơi nâng cấp, cùng một trang bị có thể tăng giá trị.

Việc chuyển đổi trạng thái của SFT do hợp đồng thông minh tích hợp kiểm soát, không phụ thuộc vào các giao thức bên ngoài. Token dễ dàng chuyển đổi thành dạng có thể thay thế, giúp nhà phát triển có thể “tái cấu trúc” các game cũ, kiểm soát tốt hơn nền kinh tế game — trái ngược với các game MMO cũ thường gặp vấn đề lạm phát không kiểm soát. Tùy theo cơ chế game, cùng một token có thể có giá trị khác nhau: như tiền tệ để giao dịch trên thị trường hoặc trang bị trong game.

Tiềm năng token hóa tài sản thực của SFT

SFT mang đến góc nhìn mới cho việc token hóa tài sản thực (RWA), giải quyết hạn chế của token hoàn toàn thay thế hoặc không thể thay thế. SFT cung cấp tính linh hoạt trong quyền sở hữu và giao dịch, ban đầu như phần sở hữu có thể thay thế (ví dụ cổ phần), sau đó theo điều kiện nhất định chuyển thành dạng không thể thay thế, giúp tăng tính thanh khoản và khả năng tiếp cận.

SFT còn phản ánh giá trị, trạng thái hoặc điều kiện của tài sản theo thời gian thực. Trong thực tế:

• Hỗ trợ phân chia quyền sở hữu của tài sản không thể chia nhỏ (ví dụ cổ phần), giảm rào cản đầu tư
• Tăng khả năng giao dịch các tài sản không thể chuyển nhượng truyền thống trên nền tảng số
• Có thể mã hóa các quyền, thưởng hoặc nghĩa vụ liên quan đến RWA
• Chuyển đổi trạng thái theo thiết kế phù hợp quy định và theo dõi tài sản
• Tạo ra các cấu trúc tài chính và đầu tư sáng tạo, kết hợp tính thanh khoản của token thay thế và tính độc đáo của NFT

Triển vọng tương lai

Token hóa tài sản đang trở thành xu hướng quan trọng, mở ra nhiều khả năng mới. Hệ sinh thái NFT đang gây ra những biến đổi sâu rộng trong nhiều ngành, ngày càng nhận được sự công nhận rộng rãi. Công nghệ blockchain giúp chúng ta thực hiện quyền sở hữu và bảo vệ dữ liệu theo cách chưa từng có.

NFT và SFT cùng nhau thúc đẩy làn sóng tiến hóa, định hình lại mô hình lợi nhuận của nhà sáng tạo, nghệ sĩ, nhà phát triển game và người chơi, đồng thời nâng cao khả năng tiếp cận của người dùng và cộng đồng yêu thích. Dù SFT hiện chủ yếu hoạt động trong lĩnh vực game, nhưng chắc chắn sẽ mở rộng sang giải trí, tài chính, chuỗi cung ứng và nhiều ngành khác, mang lại không gian phát triển rộng lớn hơn.