## Lớp 2 Ethereum mở rộng quy mô mới: Toàn cảnh hệ sinh thái ZK Rollup năm 2025

Ethereum với tư cách là nền tảng của hệ sinh thái blockchain, luôn đối mặt với các thách thức mở rộng quy mô. Tắc nghẽn giao dịch, phí cao, tốc độ xử lý chậm — những điểm đau này thúc đẩy các nhà phát triển tìm kiếm các giải pháp mở rộng sáng tạo. Trong số các giải pháp Layer 2, ZK Rollup ngày càng trở thành lựa chọn hàng đầu của các nhà phát triển và người dùng nhờ lợi thế mật mã độc đáo và tính năng an toàn.

## Tại sao ZK Rollup sẽ trở thành xu hướng mở rộng quy mô chính?

ZK Rollup là một công nghệ mở rộng lớp hai, với ý tưởng cốt lõi là xử lý nhiều giao dịch ngoài chuỗi, sau đó gửi bằng chứng không kiến thức (zero-knowledge proof) thay vì toàn bộ dữ liệu giao dịch lên mạng chính Ethereum. Thiết kế kiến trúc này mang lại những thay đổi căn bản.

Hãy tưởng tượng một tuyến đường cao tốc đông đúc (mạng chính), còn ZK Rollup giống như một tuyến đường vòng tối ưu hóa. Giao dịch được thực thi hiệu quả trong máy ảo ngoài chuỗi, bằng chứng mã hóa nhẹ và ngắn gọn, giảm đáng kể áp lực lưu trữ của mạng chính, đồng thời xác nhận giao dịch trong mili giây. Chứng minh không kiến thức có ba thuộc tính cốt lõi — tính toàn vẹn, tính hợp lệ và tính không kiến thức — những đặc điểm này cùng nhau đảm bảo an toàn và hiệu quả trong xác thực giao dịch.

Quy trình hoạt động của ZK Rollup gồm bốn bước chính: đầu tiên, hợp đồng thông minh định nghĩa quy tắc giao dịch trên mạng chính; thứ hai, giao dịch được thực thi trong máy ảo ngoài chuỗi độc lập, giảm chi phí và tăng tốc độ; thứ ba, hệ thống tạo ra chứng minh mã hóa xác thực tính hợp lệ của toàn bộ lô giao dịch mà không tiết lộ chi tiết từng giao dịch; cuối cùng, chứng minh này được gửi lên mạng chính và xác nhận bởi các validator, đảm bảo tính toàn vẹn của các giao dịch ngoài chuỗi.

Kiến trúc kết hợp giữa on-chain và off-chain này nâng cao khả năng xử lý giao dịch, giảm tắc nghẽn mạng và phí giao dịch, mở ra cánh cửa cho việc áp dụng rộng rãi hệ sinh thái Ethereum.

## Ưu thế cạnh tranh của ZK Rollup so với các giải pháp Layer 2 khác

So với các đối thủ như Optimistic Rollups, ZK Rollup có lợi thế ở ba khía cạnh:

**An toàn và xác nhận tức thì**: ZK Rollup cung cấp khả năng xác nhận cuối cùng tức thì trên mạng chính, còn Optimistic Rollups dựa vào thời gian tranh luận, có thể chậm trễ trong phát hiện gian lận. ZK Rollup không cần giả định khuyến khích kinh tế, không dựa vào trung gian đáng tin cậy, giúp mô hình tin cậy trong sáng hơn.

**Bảo vệ quyền riêng tư và minh bạch**: Mọi chi tiết giao dịch đều được ẩn trong chứng minh mật mã, mang lại mức độ bảo vệ quyền riêng tư cao hơn so với Optimistic Rollups. Đồng thời, khả năng xác thực của chứng minh không kiến thức đảm bảo tính minh bạch và có thể kiểm toán.

**Khả năng truy cập dữ liệu**: ZK Rollup duy trì khả năng truy cập dữ liệu trên chuỗi, nâng cao độ tin cậy và độ tin cậy, cho phép các nhà phát triển và người dùng tự xác minh lịch sử giao dịch.

## Các dự án ZK Rollup hàng đầu đáng chú ý năm 2025

### 1. Manta Network：Tiền phong của DeFi quyền riêng tư

**Điểm nổi bật**: Manta Network (Manta Pacific) chỉ trong thời gian ngắn đã đạt TVL vượt 8.51 tỷ USD, trở thành mạng Layer-2 lớn thứ tư của Ethereum. Token gốc MANTA có vốn lưu động đạt $33.74M.

Manta Network sử dụng công nghệ zk-SNARKs, cho phép người dùng thực hiện giao dịch và đổi tiền mã hóa hoàn toàn riêng tư. Chi tiết giao dịch được mã hóa nhưng vẫn có thể xác thực, là bước đột phá lớn cho người dùng DeFi quan tâm đến quyền riêng tư. Như một mạng Layer-2 của Ethereum, Manta tập trung vào khả năng tương tác chuỗi chéo, xây dựng hạ tầng quyền riêng tư cho các ứng dụng DeFi trên nhiều blockchain khác nhau.

**Thế mạnh cạnh tranh**: Trong số nhiều nền tảng DeFi, quyền riêng tư thường bị bỏ qua. Manta Network coi đây là điểm bán hàng cốt lõi, cung cấp giải pháp khác biệt cho người dùng chú trọng đến quyền riêng tư giao dịch.

### 2. zkSync Era：Nền tảng hiệu quả tương thích EVM

**Điểm nổi bật**: Được phát triển bởi Matter Labs, zkSync Era sử dụng công nghệ zkRollup, tổng giá trị bị khóa (TVL) đạt $555 million, là một trong những dự án ZK Rollup lớn nhất hiện nay. Token gốc ZKS dùng để trả phí mạng, quản trị và staking.

zkSync Era tập trung vào khả năng mở rộng và trải nghiệm người dùng, đồng thời duy trì khả năng tương thích hoàn toàn với Ethereum. Giao dịch được xử lý ngoài chuỗi và tổng hợp thành một chứng minh duy nhất gửi lên mạng chính, tận dụng lợi thế an toàn của chứng minh không kiến thức. Đối với các nhà phát triển muốn chuyển từ mạng chính Ethereum sang Layer-2, không cần viết lại mã là điểm hấp dẫn lớn nhất.

**Thế mạnh cạnh tranh**: Tương thích EVM nghĩa là các hợp đồng thông minh Ethereum hiện có có thể chạy trực tiếp, giảm đáng kể chi phí chuyển đổi và thúc đẩy xây dựng hệ sinh thái.

### 3. Starknet：Bảo vệ tương lai chống lượng tử

**Điểm nổi bật**: Starknet dựa trên công nghệ STARKs, một cơ chế chứng minh không kiến thức hoàn toàn khác với zk-SNARKs. Vốn lưu động đạt $395.54M, trở thành hệ sinh thái ZK Rollup lớn thứ hai sau zkSync.

STARKs đặc biệt ở chỗ không cần thiết lập đáng tin cậy (Trusted Setup), tiến bộ hơn zk-SNARKs. Quan trọng hơn, STARKs có khả năng chống lượng tử, đảm bảo an toàn mạng trong tương lai mười năm tới. Starknet hỗ trợ tính toán tổng quát, nghĩa là mọi hợp đồng thông minh phức tạp đều có thể chạy trên nền tảng này.

**Thế mạnh cạnh tranh**: Trong bối cảnh mối đe dọa của máy tính lượng tử ngày càng rõ ràng, lựa chọn công nghệ của Starknet thể hiện tư duy tiên phong. Tính năng không cần thiết lập đáng tin cậy cũng loại bỏ rủi ro từ các thành phần có thể trở thành điểm yếu của hệ thống.

### 4. Polygon zkEVM：Tiếp nối hệ sinh thái truyền thống

**Điểm nổi bật**: Polygon zkEVM là phần quan trọng trong hệ sinh thái Polygon, đạt TVL $115 million. Sử dụng công nghệ ZK Rollup, thực thi giao dịch ngoài chuỗi trong môi trường tương thích EVM, sau đó dùng chứng minh ZK để xác thực trên chuỗi.

Là một phần của hệ sinh thái Polygon, zkEVM hưởng lợi từ hiệu ứng mạng mạnh mẽ và tích hợp liền mạch với các giải pháp khác của Polygon. Đối với các dự án và người dùng đã hoạt động trong hệ sinh thái Polygon, việc chuyển sang zkEVM rất ít rào cản.

**Thế mạnh cạnh tranh**: Tương thích với các công cụ của hệ sinh thái Ethereum hiện có mang lại môi trường phát triển quen thuộc, kết hợp với thương hiệu Polygon, khiến nó trở thành lựa chọn đáng tin cậy cho doanh nghiệp.

### 5. Linea：Giải pháp nhẹ tối ưu tốc độ cao

**Điểm nổi bật**: Linea sử dụng công nghệ ZK Rollup để cải thiện tốc độ giao dịch và giảm chi phí. TVL đạt $202 million, token gốc LINEA có vốn lưu động $106.90M.

Linea xử lý giao dịch ngoài chuỗi Ethereum, sau đó dùng zk-SNARKs để xác thực và gửi theo lô. Mạng chú trọng vào tính dễ tích hợp cho nhà phát triển, giúp nhóm xây dựng và triển khai ứng dụng Ethereum hiệu quả hơn. Linea đã công bố sẽ phát hành airdrop token gốc vào tháng 1 năm 2024, nhưng mục đích sử dụng cụ thể vẫn đang phát triển.

**Thế mạnh cạnh tranh**: Trong số các giải pháp Layer-2, Linea nổi bật về khả năng mở rộng và tốc độ giao dịch, phù hợp cho các ứng dụng yêu cầu throughput cao.

### 6. ZetaChain：Người sáng lập khả năng tương tác chuỗi chéo

**Điểm nổi bật**: ZetaChain sáng tạo trong việc áp dụng công nghệ ZK Rollup vào lĩnh vực giao tiếp chuỗi chéo. Token gốc ZETA dùng để trả phí mạng, quản trị và chức năng giao tiếp chuỗi chéo, có vốn lưu động $80.72M.

ZetaChain phát triển công nghệ "cầu nối chung" dựa trên ZK Rollup, dùng zk-SNARK xác thực tính hợp lệ của các giao dịch trên một chuỗi, giúp chuyển đổi tài sản và dữ liệu giữa các blockchain một cách liền mạch. Công nghệ "ZetaML" hỗ trợ thực thi hợp đồng thông minh ngoài chuỗi.

**Thế mạnh cạnh tranh**: Trong bối cảnh ứng dụng chuỗi chéo ngày càng quan trọng, ZetaChain lấp đầy khoảng trống thị trường, cho phép các dApps sử dụng tài sản và dữ liệu từ nhiều blockchain một cách liền mạch.

### 7. Scroll：Người cân bằng giữa throughput cao và độ trễ thấp

**Điểm nổi bật**: Scroll tập trung vào giải pháp ZK Rollup có khả năng xử lý lượng lớn giao dịch và độ trễ thấp. TVL đạt $63.46 triệu, vẫn chưa phát hành token gốc.

Scroll dùng zk-SNARKs nén giao dịch, sau khi thực thi ngoài chuỗi, tổng hợp thành một chứng minh duy nhất gửi lên mạng chính. Tương thích hoàn toàn với máy ảo Ethereum (EVM) giúp các hợp đồng thông minh Ethereum hiện có dễ dàng chuyển sang nền tảng của họ.

**Thế mạnh cạnh tranh**: Đạt hiệu suất cao với chi phí thấp, phù hợp cho các ứng dụng DeFi và các kịch bản có lượng giao dịch lớn.

### 8. ZKFair：Sàn giao dịch công bằng chống thao túng

**Điểm nổi bật**: ZKFair là sàn giao dịch phi tập trung (DEX) dựa trên công nghệ ZK Rollup, token gốc ZKF có vốn thị trường $163 million.

Điểm sáng của ZKFair nằm ở cơ chế chống thao túng (Front-Running). Giao dịch được xử lý ngoài chuỗi bằng chứng không kiến thức, rồi gửi theo lô lên Ethereum, giảm thiểu khả năng thao túng thứ tự giao dịch, tạo môi trường công bằng hơn cho người dùng.

**Thế mạnh cạnh tranh**: Trong hệ sinh thái DeFi hiện tại, thao túng thứ tự giao dịch là vấn đề lớn. Giải pháp của ZKFair trực tiếp nhắm vào điểm đau này, thu hút các trader quan tâm đến tính toàn vẹn của giao dịch.

### 9. Aztec Protocol：Giải pháp đa chuỗi cho quyền riêng tư có thể lập trình

**Điểm nổi bật**: Aztec sử dụng mô hình ZK Rollup kết hợp công khai và riêng tư, có thể thực thi logic hợp đồng thông minh theo cả hai cách. Quyền riêng tư là tùy chọn, hỗ trợ nhiều ứng dụng từ giao dịch riêng tư đến bỏ phiếu ẩn danh.

Aztec ra mắt ngôn ngữ lập trình Noir, giúp đơn giản hóa việc viết mạch chứng minh không kiến thức, giảm rào cản phát triển dApps dựa trên ZK. Thiết kế của giao thức hướng tới hoàn toàn phi tập trung các thành phần cốt lõi khi ra mắt chính thức, phù hợp với các giá trị mở, không kiểm duyệt và không cần phép của Ethereum.

**Thế mạnh cạnh tranh**: Ra mắt Noir giúp phá bỏ rào cản kỹ thuật trong phát triển ZK, mở rộng khả năng cho nhiều nhà phát triển tạo ra các ứng dụng bảo vệ quyền riêng tư, thúc đẩy dân chủ hóa công nghệ ZK.

### 10. DeGate V1：Chuyên gia giao dịch ít trượt giá

**Điểm nổi bật**: DeGate V1 xây dựng dựa trên công nghệ ZK Rollup, là giải pháp mở rộng Layer 2 của Ethereum. Token gốc DG dùng để quản trị, staking và trả phí nền tảng phái sinh, có vốn thị trường đạt $21.14 triệu.

Nền tảng này hướng tới cung cấp khả năng thực thi giao dịch lớn với trượt giá thấp và chi phí thấp, xử lý nhiều giao dịch ngoài chuỗi bằng chứng không kiến thức, rồi gửi lên mạng chính Ethereum, giảm chi phí mà vẫn duy trì an toàn mạng.

**Thế mạnh cạnh tranh**: Đối với các tổ chức cần thực hiện giao dịch lớn, DeGate V1 mang lại trải nghiệm giao dịch chuyên nghiệp và tối ưu chi phí.

### 11. Taiko：Đột phá trong sắp xếp phi tập trung

**Điểm nổi bật**: Taiko ra mắt mạng thử nghiệm vào tháng 1 năm 2024, sử dụng máy ảo Ethereum (ZK-EVM) và công nghệ ZK Rollup sáng tạo. Dự án đã gọi vốn thành công 37 triệu USD qua hai vòng.

Điểm sáng của Taiko nằm ở cơ chế sắp xếp dựa trên Layer 1. Bộ sắp xếp (Sequencer) thường là thành phần quan trọng trong các giải pháp Rollup, giống như điều phối viên không lưu trách nhiệm đóng gói giao dịch. Nhưng Taiko sử dụng Layer-1 blockchain làm bộ sắp xếp, không dựa vào thực thể trung tâm. Kiến trúc này giải quyết triệt để vấn đề phổ biến của các Rollup hiện nay — bộ sắp xếp tập trung có thể trở thành điểm yếu hoặc rủi ro kiểm duyệt.

**Thế mạnh cạnh tranh**: Cơ chế sắp xếp dựa trên Layer-1 đơn giản hóa chuỗi giá trị Layer-2, tối ưu giả định về niềm tin, giảm đáng kể rào cản cho các nhà phát triển. Đối với các dự án hướng tới phi tập trung hoàn toàn, Taiko đại diện cho hướng đi công nghệ mới.

## Thách thức thực tế của ZK Rollup

Dù tiềm năng lớn, ZK Rollup vẫn phải đối mặt với nhiều thách thức:

**Độ phức tạp kỹ thuật**: Công nghệ ZK Rollup dựa trên mật mã tiên tiến, khó thực hiện và duy trì, hạn chế số lượng người tham gia.

**Tính linh hoạt ứng dụng**: Một số loại giao dịch chưa hiệu quả trên ZK Rollup, giới hạn phạm vi ứng dụng.

**Áp lực quản lý dữ liệu**: Dữ liệu liên quan đến giao dịch cần duy trì khả dụng, đặt ra yêu cầu về hệ thống lưu trữ và quản lý dữ liệu.

**Hiệu quả tạo chứng minh**: Quá trình tạo chứng minh mã hóa tiêu tốn nhiều tài nguyên, có thể gây tắc nghẽn trong tải cao.

**Xây dựng hệ sinh thái**: Phổ biến ZK Rollup đòi hỏi sự chấp nhận rộng rãi của người dùng và hạ tầng hỗ trợ, là quá trình dài hạn.

**Quản trị và nâng cấp**: Quyết định phát triển giao thức cần có cơ chế quản trị hiệu quả, phi tập trung và an toàn.

**Khả năng kinh tế**: Mặc dù hướng tới giảm chi phí, chi phí vận hành vẫn có thể gây áp lực cho mô hình kinh tế dài hạn của dự án.

## Hướng phát triển tương lai của hệ sinh thái ZK Rollup

Tương lai của ZK Rollup đầy hứa hẹn. Các nghiên cứu và phát triển hiện tại đang hướng tới đơn giản hóa công nghệ, tăng cường tích hợp với Ethereum. Các sáng kiến đổi mới liên tục giúp vượt qua các vấn đề như phân mảnh thanh khoản.

Với sự tăng trưởng ổn định của hệ sinh thái và hợp tác sâu rộng, ZK Rollup có khả năng thay đổi toàn diện cách mở rộng quy mô Ethereum, mở ra kỷ nguyên mới của các ứng dụng blockchain tốc độ cao, chi phí thấp và an toàn cao.

## Tóm lại

ZK Rollup đại diện cho bước đột phá quan trọng trong công nghệ mở rộng quy mô blockchain. Bằng cách xử lý hiệu quả các giao dịch ngoài chuỗi và sử dụng mật mã để đảm bảo an toàn, toàn vẹn dữ liệu, ZK Rollup hứa hẹn xây dựng hệ sinh thái Ethereum mở rộng, hiệu quả và bền vững hơn.

Bước đột phá này phá vỡ giới hạn hiện tại, mở đường cho việc áp dụng quy mô lớn blockchain, giải phóng toàn bộ tiềm năng công nghệ, trao quyền nhiều hơn cho người dùng và định hình lại cách chúng ta tương tác với thế giới số.

Với năm 2025 đang đến gần, cuộc cạnh tranh về zkrollup và công nghệ mở rộng quy mô sẽ ngày càng gay gắt, các dự án lớn sẽ phân biệt qua khả năng tương tác, bảo vệ quyền riêng tư và tối ưu chi phí. Đối với các nhà phát triển, nhà đầu tư và người dùng, việc theo dõi sự phát triển của hệ sinh thái ZK Rollup, lựa chọn giải pháp phù hợp nhu cầu là bước quan trọng để nắm bắt tương lai của blockchain.