Sự phát triển của meme coin: Từ trò đùa trên mạng đến hiện tượng tài chính

1. Tóm tắt

Bài viết này hệ thống hóa quá trình phát triển của meme coin, thông qua phân tích các trường hợp điển hình và tiết lộ logic giá trị độc đáo của nó: khác với tài sản tài chính truyền thống, giá trị cốt lõi của meme coin thể hiện qua "sức lan tỏa văn hóa × sự đồng thuận cộng đồng", chứ không hoàn toàn phụ thuộc vào giá trị kỹ thuật hoặc sử dụng. Dựa trên các đặc điểm tiến hóa của nó, có thể chia thành ba giai đoạn phát triển chính:

1.1. Khai thác/Đặt nền móng (2013-2016) - Tăng trưởng hoang dã, sóng lớn loại bỏ cát

• Loại hoa nở một lần: Sự nóng lên ngắn hạn, thiếu nền tảng văn hóa, nhanh chóng biến mất. (Như Mooncoin, TIPS, Nyancoin)
• Hình thức tướng quân thường thắng: biểu tượng văn hóa + cộng đồng thúc đẩy, tồn tại lâu dài. (Như DOGE)

1.2. Nằm im/Bùng nổ (2017-2021) - Thời đại hợp đồng thông minh, đồng meme trải qua sự biến đổi chất lượng

• Hình dạng sao băng: Được thúc đẩy bởi đầu cơ, bong bóng nhanh chóng vỡ. (Như UET, HOGE)
• Hằng Tinh Trường Minh Hình: Mở rộng sinh thái, phá vỡ giới hạn. (Như ShibaSwap của SHIB)
• Chuyển mình đột phá: Thử nghiệm đổi mới, nhưng chịu ảnh hưởng từ nhiều yếu tố hạn chế, tiến triển chậm. (Như kế hoạch vũ trụ của FLOKI, sự liên kết chuỗi công cộng của SAMO)

1.3. Lắng đọng/Tái cấu trúc (2022-2025) - Sự trỗi dậy của câu chuyện mới, thị trường bắt đầu tái cấu trúc

• Loại hình đầu cơ ngắn hạn: dựa vào điểm nóng, rủi ro cực cao. (Như cơn sốt câu chuyện chính trị của TRUMP)
• Động lực từ hệ sinh thái: Dựa vào chuỗi công khai, bùng nổ trong thời gian ngắn. (Ví dụ: WIF, BONK)
• Đổi mới tường thuật: AI + Meme, thổi phồng khái niệm, khủng hoảng niềm tin. (Như GOAT)
• Biểu tượng văn hóa: IP nổi tiếng trên mạng, độ hot ngắn hạn. (Như MOODENG)

Meme coin sẽ tiếp tục đối mặt với thử thách cân bằng giữa "thổi phồng và thực chất", trong khi đổi mới công nghệ (như AI, DeFAI) và xây dựng cộng đồng sẽ trở thành những yếu tố then chốt. Mặc dù thị trường đang trải qua sự điều chỉnh, nhưng với tư cách là sản phẩm điển hình của nền kinh tế chú ý, meme coin vẫn sẽ duy trì vị thế và ảnh hưởng độc đáo của nó trong lĩnh vực tiền điện tử.

2. Ôn lại lịch sử, điểm lại các mạch lạc

Là một trong những sự tồn tại độc đáo nhất trong lĩnh vực tiền điện tử, meme coin vừa có thuộc tính văn hóa vừa có đặc điểm tài chính. Nhìn lại lịch sử của meme coin, cũng là nhìn lại lịch sử va chạm giữa văn hóa internet và đầu cơ tài chính.

Từ những câu chuyện đùa đầy châm biếm ban đầu, đến việc chiếm lĩnh một vị trí trên thị trường của đồng tiền ảo, meme coin đang dùng trải nghiệm của nó để nói với chúng ta - trong thời đại ngày nay, có lẽ sự cộng hưởng văn hóa và niềm tin cộng đồng còn có khả năng thúc đẩy việc tạo ra giá trị hơn cả các tài liệu kỹ thuật. Khi thế giới tài chính truyền thống vẫn đang cố gắng tạo ra giá trị mới, Meme coin đã tái định hình nhận thức của con người về "giá trị" chính nó.

Trong thời đại được chi phối bởi mạng xã hội, tốc độ và cách thức truyền bá thông tin đã có sự thay đổi căn bản. Một meme phổ biến trên Reddit hoặc Twitter có thể đạt hàng triệu lượt hiển thị trên toàn cầu chỉ trong vài giờ, và sức mạnh của sự lan truyền virus này hiện đã được chuyển đổi trực tiếp thành giá trị tài chính. Meme coin như một phương tiện hoàn hảo cho sự chuyển đổi này, đã viết nên câu chuyện và huyền thoại của riêng mình trên trục tọa độ theo đơn vị thời gian.

2.1. Đột phá/Khởi đầu (2013-2016) - Khi phong trào đang bùng nổ, những kẻ dẫn đầu dũng cảm đứng trên đỉnh sóng; giữa những cơn sóng lớn, những kẻ thất bại lặng lẽ rời khỏi sân chơi.

Thời kỳ này chứng kiến quá trình đổi mới nguyên thủy của meme coin từ con số không đến một, thể hiện một hệ sinh thái độc đáo với sự kết hợp giữa tăng trưởng hoang dã và chọn lọc tự nhiên. Lấy sự ra đời của DOGE vào tháng 12 năm 2013 làm điểm khởi đầu biểu tượng, đến năm 2016 khi công nghệ hợp đồng thông minh Ethereum trưởng thành, tạo thành "thế kỷ sáng tạo" thuần khiết và chân thật nhất trong lịch sử phát triển của meme coin.

Về mặt kỹ thuật, ngoại trừ một vài trường hợp ngoại lệ, hầu hết các đồng meme trong giai đoạn này đều dựa trên mã nguồn của Bitcoin hoặc Litecoin.

Về hiệu suất thị trường, dữ liệu lịch sử từ CoinMarketCap cho thấy các đồng meme ra đời trong thời gian này có chu kỳ hoạt động trung bình chỉ 11,7 tháng, nhưng những đồng sống sót như DOGE lại thể hiện sức sống đáng kinh ngạc.

Về mặt vị trí lịch sử, ý nghĩa nền tảng của giai đoạn này không thể bị đánh giá thấp. Thực tế, lịch sử cho chúng ta biết: sự đổi mới thực sự thường nảy sinh khi các quy tắc chưa được thiết lập, và giai đoạn 2013-2016, một sân chơi chưa hình thành hệ thống, chính là nơi mà thế giới tiền mã hóa đã giữ lại những gen nổi loạn và tinh thần đổi mới quý giá nhất.

2.2. Ẩn mình/ Bùng nổ (2017-2021) - Giữa những biến động thủy triều, có những người thông thái nắm bắt cơ hội; Trong những lúc phong ba, các thế lực hùng mạnh bị đánh bại.

Trong năm năm qua, thị trường đã chứng kiến sự chuyển mình của meme coin từ văn hóa ngách sang tài sản tài chính chính thống. Với việc tiêu chuẩn ERC-20 trở nên phổ biến vào năm 2017 làm bước ngoặt công nghệ, và đến năm 2021, SHIB đạt mốc giá trị thị trường lịch sử, meme coin đã hoàn thành sự biến đổi từ "trò đùa trên mạng" thành "biểu tượng đầu tư hiện tượng."

Về mặt kỹ thuật, sự trưởng thành của hợp đồng thông minh đã hoàn toàn tái cấu trúc logic phát hành của meme coin. Theo dữ liệu trên chuỗi Ethereum, hầu hết các meme coin ra đời trong khoảng thời gian từ 2017 đến 2021 đều chọn sử dụng tiêu chuẩn ERC-20 hoặc dựa vào các giao thức khác, làm giảm chi phí phát hành xuống dưới một phần nghìn (so với hàng chục nghìn đô la cho phát triển chuỗi độc lập). Sự dân chủ hóa công nghệ như một lưỡi dao hai lưỡi đã tạo ra cơn sốt "mọi thứ đều có thể là meme", nhưng cũng đặt ra nguy cơ cạnh tranh đồng nhất.

Đồng thời, ở cấp độ kể chuyện thị trường, dữ liệu từ CoinGecko cho thấy, vào tháng 12 năm 2017, vốn hóa thị trường của DOGE lần đầu tiên vượt qua 1 tỷ USD, trong khi vào đỉnh điểm năm 2021, tổng khối lượng giao dịch hàng ngày của toàn bộ nhóm meme coin còn vượt qua 30 tỷ USD, chiếm 12,3% toàn bộ thị trường tiền điện tử. Đáng chú ý là, các meme coin ra đời ở giai đoạn này có tuổi thọ lớn hơn nhiều so với giai đoạn trước.

Tuy nhiên, cần lưu ý rằng không phải tất cả các meme coin đều có tỷ lệ sống sót cao hơn và chu kỳ sống dài hơn. Theo báo cáo nghiên cứu của chainplay, các dự án meme coin trung bình đều gặp phải cái chết hàng tháng vào năm 2020.

Xét về toàn bộ lịch sử tiền điện tử, sự thay đổi sâu sắc nhất trong giai đoạn này là sự tái cấu trúc nhận thức về giá trị. Khi DOGE được đưa vào các sàn giao dịch chính thống như Coinbase vào năm 2021, khi người sáng lập SHIB ẩn danh nhưng có thể khuấy động giá trị thị trường lên hàng tỷ đô la, tài chính truyền thống buộc phải xem xét lại bản chất của các đồng meme - như báo cáo "Tài sản Meme và Kinh tế Chú ý" được phát hành bởi Sáng kiến Tiền điện tử của MIT vào năm 2021 đã chỉ ra: "Cơ chế nắm bắt giá trị của các tài sản như Dogecoin về bản chất là chuyển đổi sự chú ý của mạng thành phí thanh khoản." Sự chuyển biến nhận thức này đã đặt nền tảng quan trọng cho các thí nghiệm tài chính xã hội trong thời đại Web3 tiếp theo.

2.3. Lắng đọng/Tái cấu trúc (2022-2025) - Khi cuồng phong đã lật đổ, vàng thật mới hiện nguyên hình; Trong thời đại tranh đấu, cục diện cuối cùng cũng rõ ràng.

Bắt đầu từ năm 2022, thị trường meme coin đã trải qua một sự điều chỉnh sâu sắc từ cơn sốt sang sự lý trí. Với sự sụp đổ của Terra vào tháng 5 năm 2022 làm mốc phân định, cho đến sự nổi lên của tiêu chuẩn BRC-20 vào năm 2023 như một bước ngoặt, hệ sinh thái meme coin đang trải qua một cuộc định giá lại giá trị tàn khốc nhưng cần thiết.

Theo thống kê của CoinMarketCap, tổng giá trị thị trường của meme coin đã giảm 82% vào năm 2022, nhưng các dự án hàng đầu như DOGE, SHIB vẫn giữ vị trí trong top 20 về giá trị thị trường. Một báo cáo mới từ trung tâm dữ liệu thị trường GameFi Chainplay mang tên "State of Memecoin 2024" (báo cáo này nghiên cứu và phân tích hơn 30.000 dự án meme coin trên Ethereum, Solana và Base) chỉ ra rằng "97% CÁC MEMECOIN ĐÃ CHẾT". Báo cáo cũng chỉ ra: "Các nền tảng blockchain khác nhau thể hiện tỷ lệ tử vong meme coin khác nhau. Base dẫn đầu với tỷ lệ tử vong 66.91%, tiếp theo là Solana với 54.03% và Ethereum với 36.59%."

Dù vậy, vẫn không thể xem nhẹ hoặc suy đoán xem liệu meme coin đã đi đến hồi kết hay chưa. Thị trường tiền điện tử từ trước đến nay luôn đầy biến số, meme coin như một loại đặc sắc trong đó, càng khó để đánh giá bằng quan điểm thông thường.

Như Mathew McDermott, người phụ trách tài sản kỹ thuật số của Goldman Sachs đã nói: "Các dự án meme có thể huy động vốn sau năm 2023 đều phải chứng minh khả năng thu hút giá trị lâu dài vượt ra ngoài sự đầu cơ đơn giản." Cũng như các nhà nghiên cứu của a16z đã chỉ ra: "Mùa đông này đang lọc bỏ những bong bóng đầu cơ, những gì còn lại sẽ là tài sản kỹ thuật số thực sự có sức bền văn hóa." Cấu trúc tương lai có thể chứng minh rằng: những đồng meme có khả năng vượt qua các chu kỳ sẽ trở thành cầu nối quan trọng giữa thế giới tiền điện tử và văn hóa đại chúng.

3. Phân khối tách rời, đào sâu chi tiết quan trọng

3.1. Đột phá/Khởi đầu (2013-2016)

Các loại tiền điện tử trong giai đoạn này có thể được chia thành các loại sau đây dựa trên vòng đời/độ hoạt động của cộng đồng/thay đổi giá trị thị trường.

3.1.1. Loại hoa nở trong chốc lát

Trong hệ sinh thái tiền điện tử với động lực đổi mới và phát triển nhanh chóng, những dự án thiếu tính bền vững chắc chắn chỉ có thể trở thành những khách qua đường. Chúng có thể thu hút sự chú ý của thị trường trong một khoảng thời gian nhất định, nhưng cuối cùng vẫn khó tránh khỏi số phận "nở hoa rồi tàn". Mặc dù lúc nở rộ rất rực rỡ, nhưng khó có thể duy trì độ nóng lâu dài.

3.1.1.1. Mooncoin - Một giấc mơ "đổ bộ" chưa hoàn thành

Là một đồng meme giải trí với khẩu hiệu "Đến mặt trăng (To the Moon)", cuộc đời ngắn ngủi của nó lại không thể gánh vác được tham vọng của một câu chuyện vĩ đại như vậy. Như Crypto Briefing đã nói vào năm 2015: "Mooncoin không có bất kỳ ứng dụng thực tế nào liên quan đến không gian hoặc việc lên mặt trăng, chỉ có cái tên."

Nhìn lại quỹ đạo phát triển của nó từ 2014 đến 2018 (sự đóng góp cuối cùng trên GitHub vào năm 2018 (v1.8.0), gần như đánh dấu sự biến mất thực sự của dự án), những màn trình diễn ban đầu của mooncoin có thể coi là ấn tượng: trong năm đầu tiên ra mắt, nó đã thiết lập kỷ lục tăng giá trên 300% trong một ngày; lượng thảo luận trên cộng đồng Reddit r/Mooncoin vượt quá 5000 bài trong một tháng; hợp tác với nền tảng trò chơi Moonrocket (sau đó nền tảng này đã đóng cửa); thậm chí được Coindesk gọi là "đồng tiền đùa giỡn nghiêm túc nhất".

Tuy nhiên, sau ánh sáng rực rỡ là một thời gian dài im ắng: Năm 2015, việc các sàn giao dịch chính ngừng niêm yết đã khiến giá trị vốn hóa thị trường giảm hơn 90%; Năm sau, các thành viên trong nhóm phát triển ẩn danh tuyên bố "ngủ đông vô thời hạn"; cho đến năm 2018, dự án mới có được một chút ánh sáng trở lại - nhưng điều này không xuất phát từ những bước đột phá của chính nó, mà nhờ vào hai yếu tố bên ngoài: một là sự phục hồi chung của thị trường tiền điện tử (Bitcoin trong Quý 1 năm 2018 đã phục hồi từ 13.000 USD lên 17.000 USD, kéo theo sự tăng giá của các đồng tiền khác); hai là việc SpaceX phóng tên lửa Falcon Heavy đã khơi lại meme mạng "To the Moon", video hài hước "Mooncoin đếm ngược lên mặt trăng" do các thành viên trong cộng đồng thực hiện (lượt xem trên YouTube vượt quá 500.000) đã bất ngờ mang lại lưu lượng truy cập.

Tiếc rằng Mooncoin đã không nắm bắt được cơ hội cuối cùng này. Đội ngũ phát triển tuyên bố muốn tạo ra trò chơi vũ trụ "Căn cứ mặt trăng" nhưng cuối cùng bản trắng cũng không thể ra mắt, thậm chí cái gọi là "trò chơi vũ trụ" chỉ là một video trình diễn Unity. Sau đó, với việc Bitcoin giảm 60% vào tháng 4 năm 2018, sự nhiệt tình của thị trường giảm sút, Mooncoin hoàn toàn biến mất khỏi sân khấu. Như đã tóm tắt trong "Báo cáo chu kỳ tiền điện tử" của Delphi Digital (2019): "Sự hồi sinh này xác nhận quy luật khắc nghiệt của Meme coin - những dự án thiếu văn hóa tích lũy, bất kỳ cập nhật công nghệ nào cũng chỉ là kim tiêm kéo dài sự sống."

3.1.1.2. Fedorac