MEV trong lĩnh vực crypto

Giá trị khai thác bởi thợ đào (Miner Extractable Value - MEV) là khoản lợi nhuận bổ sung mà thợ đào hoặc người xác thực trong mạng lưới blockchain có thể thu được thông qua việc sắp xếp thứ tự giao dịch và sản xuất khối. Khoản lợi nhuận này vượt lên trên phần thưởng khối và phí giao dịch truyền thống, thường đến từ các chiến lược như giao dịch chênh lệch giá (arbitrage), thanh lý hoặc chiến lược sandwich (sandwich attack) tận dụng ưu thế sắp xếp giao dịch. Từ khi DeFi phát triển mạnh mẽ, MEV đã trở thành chủ đề nghiên cứu quan trọng trong kinh tế học blockchain và bảo mật mạng lưới, tác động đến cả mức độ phi tập trung của blockchain lẫn sự công bằng trong giao dịch của người dùng.

Bối cảnh

Khái niệm Giá trị khai thác bởi thợ đào (MEV) lần đầu tiên được các nhà nghiên cứu Phil Daian và cộng sự đưa ra chính thức trong bài báo "Flash Boys 2.0" năm 2019. Bài viết này phân tích cách cơ chế sắp xếp giao dịch trên blockchain Ethereum có thể bị khai thác để tạo ra lợi nhuận bổ sung.

Trong các mạng lưới blockchain, thợ đào hoặc người xác thực có quyền quyết định giao dịch nào sẽ được đưa vào khối và theo thứ tự nào. Quyền này ban đầu được thiết kế để bảo đảm vận hành mạng lưới, nhưng với sự phát triển bùng nổ của tài chính phi tập trung (DeFi), quyền này dần bộc lộ giá trị kinh tế ngoài dự đoán:

1. Sự nổi lên của các giao thức DeFi tạo ra nhiều giao dịch nhạy cảm về giá, điển hình như cho vay chớp nhoáng (flash loan), giao dịch trên AMM và các hoạt động thanh lý
2. Thứ tự thực hiện các giao dịch này tác động trực tiếp đến giá thị trường và kết quả giao dịch, tạo ra cơ hội lợi nhuận cho người kiểm soát thứ tự giao dịch
3. Giai đoạn đầu, MEV chủ yếu do thợ đào khai thác trực tiếp, nhưng khi xuất hiện những người chuyên tìm kiếm cơ hội MEV, hệ sinh thái MEV dần hình thành mạng lưới phân phối giá trị phức tạp

Cơ chế hoạt động

Giá trị khai thác bởi thợ đào chủ yếu được tận dụng qua các chiến lược sau:

1. Giao dịch chênh lệch giá (arbitrage): Khai thác chênh lệch giá giữa các sàn hoặc pool thanh khoản khác nhau để tạo lợi nhuận không rủi ro
2. Chiến lược sandwich (sandwich attack): Chèn các giao dịch trước và sau giao dịch lớn của người dùng để hưởng lợi từ biến động giá
3. Ưu tiên giao dịch (front-running): Quan sát các giao dịch có lợi nhuận đang chờ xử lý và chèn giao dịch tương tự với phí gas cao hơn nhằm ưu tiên thực hiện
4. Tận dụng cơ hội thanh lý: Trở thành bên đầu tiên tiến hành thanh lý có lợi nhuận trên các nền tảng cho vay DeFi

Theo sự phát triển của hệ sinh thái MEV, một hệ thống khai thác giá trị nhiều tầng đã hình thành:

1. Những người tìm kiếm cơ hội (searchers): Chuyên gia viết thuật toán để tìm kiếm và thực hiện cơ hội MEV
2. Người xây dựng khối (builders): Đơn vị thu thập giao dịch và xây dựng khối tối đa hóa MEV
3. Bên chuyển tiếp (relayers): Nền tảng trung gian kết nối searcher và builder
4. Người xác thực/thợ đào (validators/miners): Những người xác nhận và thực thi cuối cùng các khối

Nhằm giải quyết tình trạng tắc nghẽn mạng và chi phí giao dịch tăng do MEV gây ra, Ethereum đã triển khai các giải pháp như MEV-Boost, hướng đến phân phối lại một phần doanh thu MEV cho validator và giảm tác động tiêu cực lên mạng lưới.

Triển vọng tương lai

Sự phát triển của Giá trị khai thác bởi thợ đào (MEV) trong tương lai sẽ chịu ảnh hưởng bởi nhiều yếu tố:

1. Tiến bộ về mặt kỹ thuật

   • PBS (Proposer-Builder Separation: tách biệt người đề xuất và người xây dựng khối) sẽ trở thành kiến trúc chủ đạo, giúp giảm tắc nghẽn mạng
   • Công nghệ Mempool mã hóa có thể giảm rủi ro ưu tiên giao dịch (front-running)
   • Công nghệ bằng chứng không tiết lộ (zero-knowledge proof) có thể mang lại hướng tiếp cận mới cho quyền riêng tư và sắp xếp giao dịch công bằng

2. Chuyển đổi mô hình kinh tế

   • Doanh thu MEV có thể được phân phối dân chủ hơn, một phần hoàn trả cho người dùng bị ảnh hưởng
   • Cơ chế đấu giá on-chain sẽ giúp phân phối giá trị MEV minh bạch và hiệu quả hơn
   • MEV trong nguồn dữ liệu ngoài chuỗi (oracle) và giao dịch chuỗi chéo (cross-chain) sẽ trở thành chủ đề nghiên cứu mới

3. Thách thức về quản lý và quản trị

   • Hoạt động MEV có thể phải đối mặt với sự giám sát chặt chẽ hơn từ cơ quan quản lý, đặc biệt những hành vi tương tự thao túng thị trường truyền thống
   • DAO và cộng đồng sẽ đóng vai trò lớn hơn trong việc hoạch định chính sách liên quan đến MEV

Khi công nghệ blockchain mở rộng ứng dụng, MEV không chỉ ảnh hưởng đến hiệu quả kinh tế của blockchain mà còn tác động đến sự công bằng, minh bạch và bền vững của các hệ thống phi tập trung trong tương lai. Mặc dù việc loại bỏ hoàn toàn MEV là khó khả thi, song việc xây dựng cơ chế phân phối giá trị công bằng hơn và cấu trúc thị trường minh bạch sẽ là định hướng chung của toàn ngành.