Trong số thứ 54 của chuỗi Onchain Thursday, tôi chia sẻ chi tiết về hệ thống 3 tiêu chí đánh giá thị trường dự đoán tùy biến của riêng mình, giúp bạn xác định liệu một thị trường dự đoán có thực sự xứng đáng để bạn dành thời gian hay không.

Bài viết sẽ phân tích đầy đủ (3 yếu tố nhất định phải cân nhắc).

Hãy cùng bắt đầu.

Giới thiệu:

Nếu bạn còn mới với khái niệm thị trường dự đoán, thì đây là mô hình sàn giao dịch nơi người dùng đặt cược vào kết quả của các sự kiện tương lai và đang ngày càng phổ biến trong lĩnh vực blockchain, tài chính.

Tuy nhiên, không phải thị trường dự đoán nào cũng giống nhau. Việc đánh giá một nền tảng có thực sự "đáng" (về thời gian hoặc chi phí đầu tư) hay không phụ thuộc vào tổng hòa 3 yếu tố cơ bản:

• Mô hình thiết kế thị trường
• Môi trường kinh tế
• Các yếu tố người dùng.

Mỗi yếu tố này đều quyết định khả năng một thị trường dự đoán có mang lại dự báo chính xác, đảm bảo thanh khoản và khả năng vận hành minh bạch, đáng tin cậy cho nhà giao dịch. Hãy lần lượt phân tích từng khía cạnh.

1. Thiết kế thị trường: Cấu trúc, Cơ chế vận hành, Độ minh bạch

Thiết kế thị trường là tổng hòa cách một sàn dự đoán được xây dựng và vận hành – bao gồm cơ chế khớp lệnh, quy tắc hợp đồng và phương thức xác định kết quả. Một thiết kế tốt cần đồng bộ hóa lợi ích các bên, đồng thời đảm bảo hoạt động thị trường thông suốt:

i) Cơ chế giao dịch:

Các thị trường dự đoán áp dụng nhiều cơ chế khớp lệnh khác nhau. Một số nền tảng như @Polymarket"">@Polymarket, @Kalshi"">@Kalshi sử dụng sổ lệnh tập trung (orderbook), còn những nền tảng như @ZeitgeistPM"">@ZeitgeistPM lại sử dụng các mô hình nhà tạo lập thị trường tự động (AMMs) như LMSR.

Một số mô hình phổ biến:

• Sổ lệnh (CDA): hiệu quả khi thanh khoản cao, khó vận hành ở các thị trường thanh khoản mỏng.

• CPMM (x*y=k): đơn giản nhưng dễ trượt giá khi thị trường biến động mạnh.

• LMSR: kiểm soát lỗ tối đa & xác suất đã chuẩn hóa, nhưng rất nhạy với tham số cấu hình.

• DLMSR / pm-AMM: mô hình mới, giải quyết tốt hơn vấn đề thanh khoản và trượt giá.

ii) Loại hợp đồng và tính minh bạch:

Một thị trường dự đoán tốt phải xây dựng hợp đồng rõ ràng, kèm tiêu chí xác định kết quả cụ thể. Thường gặp nhất là hợp đồng quyền chọn nhị phân (Yes/No, trả thưởng $1 nếu sự kiện xảy ra), ngoài ra có thể là hợp đồng đa kết quả hoặc hợp đồng dạng số (payout thay đổi theo trị số kết quả).

Điều cốt yếu: Câu hỏi đặt cược cần minh bạch, kết quả có thể kiểm chứng. Các nghiên cứu khẳng định “đề bài rõ ràng, tiêu chí giải quyết minh bạch” là chìa khóa cho thị trường dự đoán hiệu quả.

Nếu câu hỏi đặt cược mơ hồ hay kết quả mang yếu tố chủ quan, nhà giao dịch sẽ không tin tưởng việc giải quyết giao dịch.

iii) Cơ chế xác định kết quả & Oracles:

Thiết kế cần bảo đảm niềm tin về cách nền tảng xác định kết quả. Thị trường truyền thống dùng bên vận hành hoặc bên thứ ba công bố kết quả và trả thưởng; còn thị trường trên blockchain dùng oracle (nguồn dữ liệu đáng tin cậy on-chain) để cập nhật dữ liệu thực tế cho hợp đồng thông minh.

Nếu bạn mới tiếp cận khái niệm oracle trong blockchain, có thể tìm hiểu thêm tại: https://x.com/marvellousdefi_/status/1812810604454789141

Ví dụ, @Polymarket"">@Polymarket tích hợp @UMAprotocol"">@UMAprotocol cung cấp dữ liệu thực tế (kết quả bầu cử, v.v) để giải quyết thị trường.

Cơ chế giải quyết kết quả hiệu quả giúp phòng ngừa tranh chấp, gian lận và duy trì tính minh bạch của thị trường. Khi đánh giá, cần quan tâm các điểm:

• Hệ thống có oracle hoặc trọng tài đủ tin cậy không?
• Nếu xảy ra tranh chấp thì xử lý thế nào?

iv) Phí giao dịch và thiết kế kỹ thuật:

Phí giao dịch cao hoặc nền tảng xử lý chậm sẽ làm giảm mạnh khả năng sử dụng thực tế.

Hãy nhớ đến các thị trường phi tập trung thế hệ đầu như Augur (khởi động năm 2018, tiên phong trên Ethereum), nhưng thất bại do phí gas quá cao, thanh khoản yếu và trải nghiệm người dùng chưa tốt, ngăn trở phát triển quy mô lớn.

Nên cân nhắc blockchain được lựa chọn để triển khai. Ví dụ, @GroovyMarket_"">@GroovyMarket_ chạy trên @SeiNetwork"">@SeiNetwork, @Polymarket"">@Polymarket trên @0xPolygon"">@0xPolygon, @triadfi"">@triadfi trên @solana"">@solana...

Điểm chung là blockchain nền tảng giúp giảm phí giao dịch và rút ngắn thời gian khớp lệnh.

Bên cạnh đó, giao diện người dùng đơn giản, dễ sử dụng cũng rất quan trọng. Ví dụ, Polymarket xây dựng trên Polygon (sidechain của Ethereum), sử dụng stablecoin USD, đem lại trải nghiệm giao dịch nhanh, ổn định và không lo biến động giá crypto. Nền tảng này còn miễn phí giao dịch, giúp loại bỏ lực cản cho giao dịch lặp lại. Những lựa chọn thiết kế này giúp Polymarket vượt trội hơn hẳn các mô hình thế hệ đầu.

Bạn nên đánh giá chi tiết cấu trúc phí (phí tạo thị trường, phí giao dịch, phí nạp/rút, phí lợi nhuận, v.v).

Tóm lại, một thị trường dự đoán được xem là xứng đáng nếu sở hữu cấu trúc minh bạch, công bằng: cơ chế giao dịch hiệu quả, thanh khoản đủ mạnh, quy tắc rõ ràng và giải quyết kết quả đáng tin cậy.

Ngược lại, mô hình thiết kế kém (khớp lệnh chậm, quy tắc thiếu rõ ràng, cơ chế giải quyết không minh bạch) sẽ làm sụp đổ giá trị thị trường ngay từ đầu.

2. Yếu tố kinh tế: Thanh khoản, Định giá và Khuyến khích

Một thiết kế hoàn hảo luôn cần nền tảng kinh tế vững chắc, vì các yếu tố kinh tế mới thực sự quyết định liệu thị trường dự đoán có thể tổng hợp thông tin hiệu quả và tạo động lực trao thưởng cho người tham gia hay không. Hãy phân tích từng yếu tố.

i) Thanh khoản & độ sâu thị trường:

Thanh khoản là yếu tố then chốt, nghĩa là thị trường đủ sôi động để nhà giao dịch có thể mua/bán dễ dàng, không lo bị trượt giá mạnh.

Yếu tố này mang tính sống còn với mọi mô hình thị trường dự đoán.

Nhiều nghiên cứu chứng minh hiệu quả thị trường dự đoán phụ thuộc “thanh khoản thị trường đủ lớn” và số lượng trader tham gia. Nếu chỉ có vài người giao dịch, giá dễ bị thao túng hoặc phản ánh xác suất lệch lạc. Do vậy, cần ưu tiên quy mô và độ sôi động.

Ưu tiên lựa chọn nền tảng có khối lượng giao dịch lớn, pool thanh khoản chuyên biệt. Đơn cử, Polymarket hiện là thị trường dự đoán phi tập trung lớn nhất, chiếm khoảng 94 % tổng thị phần và xử lý hơn 8,4 tỷ USD giao dịch chỉ riêng năm 2024, dù xuất hiện nhiều đối thủ mới cùng năm.

Thanh khoản khổng lồ, đặc biệt các sự kiện lớn như bầu cử Mỹ, giúp tỷ lệ cược bám sát xác suất thực tế và chống lại việc thao túng giá của từng cá nhân.

ii) Định giá chính xác (hội tụ thông tin):

Mục tiêu cuối cùng của thị trường dự đoán là giá thị trường phản ánh xác suất mà tập thể nhà giao dịch tin tưởng. Khi thiết kế kinh tế tốt, quy tụ nhiều trader am hiểu và có động lực tài chính, giá cả trở nên là dự báo xác suất cực kỳ chuẩn xác.

Không ít trường hợp, kết quả thị trường còn vượt xa khảo sát, chuyên gia. Có thể kể đến:

• Dự đoán bầu cử của Iowa Electronic Market đánh bại các hãng thăm dò chuyên nghiệp tới 74 % lần.

• Thị trường dự đoán nội bộ của Google cũng cho kết quả vượt chuyên gia doanh nghiệp.

Đó đều là ví dụ nổi bật thể hiện sức mạnh thị trường dự đoán.

Dù vậy, nếu thị trường thanh khoản yếu hoặc chịu chi phối bởi các lệnh cược không có thông tin, mức giá sẽ kém độ tin cậy.

Nên luôn xét lịch sử tỷ lệ cược và kết quả:

• Nền tảng có minh chứng về khả năng dự báo chính xác hơn các nguồn khác không?

Điển hình, trong bầu cử Mỹ 2024, tỷ lệ cược Polymarket được các nhà quan sát theo dõi sát sao và còn vượt mặt các khảo sát truyền thống, nhận được sự chú ý của cả Elon Musk. Đây là khía cạnh quan trọng cần đánh giá.

iii) Cơ chế khuyến khích phù hợp:

Thiết kế kinh tế cần quy định rõ cơ chế thưởng, chi phí giao dịch. Phí thấp hoặc miễn phí là lý tưởng, vì phí cao dễ hạn chế giao dịch hoặc chiến lược arbitrage giúp giá thị trường hợp lý.

Nền tảng như Polymarket miễn phí giao dịch; một số nơi còn tặng thưởng token hoặc yield cho người dùng. Ngoài ra, nhiều thị trường có thể thưởng cho chuyên gia dự báo qua giải thưởng hoặc xây dựng hệ thống uy tín, nhằm thu hút các cá nhân giàu kiến thức tham gia.

Một mô hình kinh tế lành mạnh sẽ trao động lực tài chính để trader sửa sai giá thị trường, nhờ đó thao túng giá hầu như bị triệt tiêu. Ví dụ: Nếu ai đó đặt cược phi lý, người khác sẽ tranh thủ đánh ngược lại để giá trở lại cân bằng. Tuy nhiên, thị trường nhỏ vẫn có nguy cơ bị cá mập thao túng nhất thời, do đó yếu tố quy mô rất quan trọng.

iv) Rủi ro và chi phí tuân thủ quy định:

Khi đánh giá kinh tế, cần tính đến rủi ro thua lỗ, rủi ro đối tác và rủi ro pháp lý. Thị trường dự đoán blockchain, hợp đồng thông minh cần bảo mật vững chắc (vì mọi dòng tiền đều nằm trong code).

Với nền tảng tập trung, rủi ro nằm ở năng lực tài chính và uy tín đơn vị vận hành.

Và mọi nền tảng đều có thể đối mặt rủi ro pháp lý bất chợt, làm phát sinh chi phí tuân thủ hoặc hạn chế về dịch vụ. Ví dụ: Polymarket từng bị CFTC Mỹ xử phạt 1,4 triệu USD, buộc chặn người dùng Mỹ vì vi phạm quy định giao dịch sự kiện chưa được cấp phép.

Khoảng thời gian nền tảng buộc phải loại người dùng Mỹ, lượng thanh khoản ở nhiều thị trường cũng giảm theo. Một số quốc gia còn cấm hoàn toàn loại thị trường này.

Đơn cử cuối năm 2024, Pháp, Singapore, Thái Lan đều chặn truy cập Polymarket. Đây là các yếu tố ảnh hưởng trực tiếp đến quy mô người dùng, chi phí vận hành, đồng thời tăng rủi ro cho người tham gia.

Nền tảng “đáng giá” cần có nền pháp lý ổn định, phương án dự phòng khi thị trường bị siết chặt. Nếu không, rủi ro tài chính, gián đoạn dịch vụ/không rút được vốn là điều luôn hiện hữu.

Kết lại, nền tảng kinh tế thị trường dự đoán PHẢI đáp ứng yêu cầu về động lực tài chính, thanh khoản thực chất và khuyến khích hội tụ thông tin. Mô hình tối ưu là nơi đông người tham gia, phí thấp, và có cơ chế thúc đẩy dự đoán xác suất sát thực.

3. Yếu tố người dùng và cộng đồng: Quy mô, Niềm tin, Trải nghiệm thực tế

Yếu tố người dùng – tức khía cạnh con người của thị trường – luôn phải đặt lên hàng đầu, bởi sức mạnh của thị trường dự đoán nằm ở chất lượng và sự đa dạng của cộng đồng tham gia.

Các tiêu chí then chốt cần đánh giá:

i) Quy mô người tham gia:

Thị trường muốn phát huy hiệu quả cần có cộng đồng lớn. Đội ngũ người dùng đa dạng sẽ tạo ra dòng thông tin, quan điểm phong phú hơn, giúp tỷ lệ cược sát xác suất thực tế.

ii) Đa dạng quan điểm là yếu tố quyết định:

• Số lượng người dùng hoạt động
• Số lệnh cược được đặt, số hợp đồng mở, v.v.

Càng nhiều người tham gia, càng nhiều nguồn thông tin được hội tụ. Nền tảng có hàng nghìn trader thực chiến sẽ mạnh hơn nhiều so với nơi chỉ có vài chục người. Đó là nền tảng phát triển “trí tuệ đám đông”.

Ví dụ, Augur dù là mô hình phi tập trung tiên tiến nhưng thiếu người dùng, dẫn đến hiệu quả dự báo kém. Ngược lại, Polymarket thành công nhờ triển khai thị trường cho các chủ đề nóng (bầu cử, thể thao, giá crypto), onboarding đơn giản (không KYC, giao diện web thân thiện), nhanh chóng xây dựng cộng đồng lớn mạnh.

iii) Trải nghiệm người dùng và khả năng tiếp cận:

Dù hướng tới đối tượng am hiểu blockchain, tối ưu trải nghiệm người dùng vẫn tối quan trọng. Nền tảng phức tạp, yêu cầu thiết lập ví khó khăn hoặc quy trình nhiều bước sẽ khiến người dùng phổ thông nản lòng.

Ưu tiên chọn các mô hình thị trường có onboarding nhanh, giao diện trực quan, bảng tỷ lệ cược rõ ràng – đó là điều kiện thu hút và giữ chân người dùng, tạo tiền đề cho thị trường chất lượng.

Ngược lại, thủ tục rườm rà như bắt buộc stake token riêng biệt hoặc thời gian xử lý lệnh lâu sẽ khiến người dùng nản chí, giảm động lực giao dịch.

Vì vậy, nên xem xét độ tiện lợi toàn diện:

• Nạp/rút tiền có nhanh chóng, dễ thao tác không?
• Hệ thống có thân thiện với thiết bị di động không?
• Có hỗ trợ khách hàng, cộng đồng giúp đỡ khi phát sinh sự cố không?

iv) Danh tiếng và niềm tin trong cộng đồng:

Khi liên quan đến tiền thật, niềm tin là yếu tố sống còn. Có thể xây dựng qua tính minh bạch (mã nguồn mở, hợp đồng kiểm toán độc lập, nhà đầu tư uy tín) hoặc qua lịch sử vận hành công bằng, chuẩn mực.

Cần xác minh nền tảng đã từng dính bê bối, hoặc từ chối trả thưởng hay chưa. Mô hình phi tập trung như Polymarket rất “trustless” (không ai cầm ví), còn các sàn như Kalshi thì chinh phục niềm tin bằng việc tuân thủ pháp lý đầy đủ, điển hình năm 2024: Kalshi trở thành sàn đầu tiên được CFTC Mỹ cấp phép giao dịch hợp đồng sự kiện, đồng thời thắng kiện để cung cấp cá cược bầu cử.

Được cơ quan quản lý phê duyệt là bảo chứng giúp nhà đầu tư tin tưởng vào sự minh bạch, tuân thủ của nền tảng.

Ngược lại, các nền tảng hoạt động vùng xám đều tiềm ẩn rủi ro. Hoặc mô hình hoàn toàn phi tập trung, kiểm toán công khai, hoặc phải tuân thủ nghiêm ngặt pháp luật địa phương.

v) Động lực và hành vi người dùng:

Lý do người tham gia cũng phản ánh chất lượng cộng đồng: Họ là trader chuyên nghiệp, chuyên gia, giới học thuật, hay chủ yếu là dân cá cược? Các cộng đồng có tỷ lệ chuyên gia dự báo cao sẽ cho ra nhiều thông tin giá trị hơn.

Văn hóa nền tảng – thiên về giải trí hay công cụ dự báo nghiêm túc – sẽ quyết định thị trường đó có phù hợp với mục tiêu của bạn không. Khi cân nhắc sử dụng, nên đánh giá cộng đồng:

• Có hoạt động tích cực, chuyên nghiệp không?
• Đa dạng quan điểm, thông tin thực chiến?

Việc sở hữu cộng đồng mạnh, đông đảo, đa dạng cùng chất lượng thông tin cao là yếu tố sống còn cho thị trường dự đoán thành công.

Cộng đồng chất lượng sẽ chọn lọc, duy trì các thị trường ý nghĩa, giảm thiểu tình trạng troll hay tạo chủ đề vô nghĩa như một số nền tảng kém chất lượng.

Tóm lại, yếu tố người dùng chủ yếu là quy mô, sự gắn kết, chất lượng cộng đồng. Nền tảng có cộng đồng lớn mạnh, tin cậy, luôn sẵn sàng hợp tác mới thực sự tạo ra trải nghiệm dự báo và cơ hội giao dịch giá trị.

Nếu thị trường quá vắng vẻ hoặc cộng đồng tiêu cực, dù nền tảng công nghệ tốt đến đâu cũng không nên tham gia. Thị trường dự đoán chính là một dạng crowdsourcing – không có crowd, không có giá trị hội tụ thông tin.

Kết luận:

Đánh giá một thị trường dự đoán, hãy luôn xoay quanh ba yếu tố cốt lõi:

• Thiết kế thị trường
• Yếu tố kinh tế
• Chất lượng cộng đồng, người dùng.

Nền tảng quy tụ được mô hình vững chắc, thanh khoản đột phá, cộng đồng sôi động, minh bạch và chuyên nghiệp sẽ mang lại cả cơ hội sinh lời lẫn khả năng dự báo xác suất sát thực cho bạn.

Kết thúc chuỗi chia sẻ tuần này. Hẹn gặp lại bạn ở số tiếp theo.

Lưu ý pháp lý:

1. Bài viết này được đăng lại từ [marvellousdefi_]. Mọi quyền tác giả thuộc về tác giả gốc [marvellousdefi_]. Nếu có ý kiến hoặc yêu cầu về bản quyền, vui lòng liên hệ đội ngũ Gate Learn để được xử lý kịp thời.
2. Miễn trách nhiệm: Mọi quan điểm trong bài viết chỉ thể hiện ý kiến cá nhân tác giả, không phải khuyến nghị đầu tư.
3. Bản dịch sang ngôn ngữ khác do đội ngũ Gate Learn thực hiện. Nghiêm cấm sao chép, phân phối, đạo văn các bản dịch nếu chưa có sự cho phép.