《12 yaşındaki oğluma Çin'in tarihini anlatıyorum: İki Bin Yıllık Sistem Mantığı》 Çin'deki çocuk kitapları arasında en çok satan kitap olan 《上下五千年》 değil. Ama oğlum, o sadece tarihsel mantık değil, sadece medeniyetin masallarıdır. Çin'in gerçekten şekillenen tarihi, beş bin yıl değil, iki bin yıldır. İki bin yıl boyunca, hanedanlar sayısız kez değişti, ama sistem neredeyse hiç değişmedi. Her imparator tahta çıktığında karşılaştığı ortak soru şuydu: önce dünyayı fethet, sonra koru. Dünyayı fethetmek kılıçla, korumak ise hukukla olur. Bu yüzden hukuk sadece iki şeyi yakalar: karışıklık olmasın ve isyan olmasın. Barış içinde olmak, artık "dünyanın huzurlu ve sakin olması" haline gelir. İktidarın özü güvensizliktir, bu yüzden güç katman katman dengeye alınır, ama her zaman yukarıda toplanır; kültür ise kontrol aracı haline gelir, "仁义礼智信" (merhamet, adalet, töre, bilgelik, güven) sonunda sadece "礼" (töre) kalır, itaat sanatıdır; bürokrasi sistemi yukarıya hesap verir, aşağıya değil, halk sadece sistemin istikrarı için bir bedeldir. Ekonomik mantık da aynıdır: devlet zengin olmalı, halk çok zengin olmamalıdır. Tarih kitapları imparatorların başarı hikayeleriyle doludur, ama içinde halkın yaşam hikayesi yoktur. Her hanedan uzun süre istikrar sağlar, sonra hızla çöker. Çünkü sistem istikrarı sağlar, ama kendini onarma yeteneği yoktur. En çok korktukları şey, isyan değil, soru sormaktır. Tarih öfke değil, hayranlık değil, gerçeği görmektir. Soru sorma cesaretiniz olduğu anda, gerçekten tarihten çıkmış olursunuz.

Bir, dünyayı fethetmek ve korumak

Her hanedanın başlangıcı aynıdır: dünyayı fethetmek şiddetle, dünyayı korumak ise düzenle olur. Şiddetle dünyayı fethet, hukukla dünyayı stabilize et. Hukukun temel amacı sadece iki şeye dayanır: karışıklık olmasın ve isyan olmasın. Diğerleri önemli değildir. Bu yüzden Qin Hanedanı bir örnek haline gelir: baba-oğul birbirini ihbar eder, komşular birbirini gözetler. Halk bilir ki, sessizlik hayatta kalmanın en iyi yoludur. Barış içinde olmak, artık "dünyanın huzurlu ve sakin olması" haline gelir. Qin yıkıldı, ama o halkı yönetme teknikleri yaşatıldı. O zamandan beri, tüm hanedanlar bu tekniği tekrar tekrar uygular: büyük bir devleti nasıl görünüşte sakin tutarız?

İki, gücün özü: Güvenmemek

Oğlum, imparatorların en çok korktuğu şey, düşman değil, kendi adamlarıdır. Generalin çok güçlü olmasından, sadrazamın çok zeki olmasından, bölgenin çok zengin olmasından korkar. Bu yüzden katman katman denge kurar, önlemler alır: gözetleme, muhalefet danışmanları, iç tesisler, doğu tesisleri, denetçiler, gizli raporlar—bir sistem, asla verimlilik için değil, hep önlem almak içindir. Gücün istikrarı, güvensizlik üzerine kuruludur. Ama herkes yukarıya bakar, sadece yukarıya hesap verir hale geldiğinde, gerçek sorunlar kimse tarafından dile getirilemez. Bu yüzden, en güçlü oldukları zamanlarda, genellikle çürüme başlar.

Üç, düşüncenin rolü: İnançtan araçsallaşmaya

Konfüçyüs aslında ahlaki felsefedir—merhamet, adalet, erdemli olma. Ama saraya getirildiğinde, itaat felsefesine dönüşür. Merhamet, adalet, töre, bilgelik, güven, sonunda sadece töre kalır. Tören nedir? Düzen, hiyerarşi, itaat. Çocuk babasına, memur hükümete, halk memura itaat eder. Bu, aile etiğine benzer, ama aslında siyasi eğitimdir. Bir kişi töreyi ne kadar iyi anlarsa, neden sorusunu o kadar az sorar. Çünkü kendini şöyle hisseder: diz çökmek, yüksek bir duruşun ifadesidir.

Dört, bürokrasi: Kim kime hizmet eder?

Antik bürokrasi görünüşte katı ve sıkıdır, ama tasarımı oldukça zekidir: tüm memurlar yukarıya hesap verir, aşağıya değil. Halkın acısı, altıncı duyu; imparatorun memnuniyeti, yukarıdan gelen talimat. Terfi edip etmeyeceğin, ne kadar sorun çözdüğüne değil, üstlerinin ne kadar memnun olduğuna bağlıdır. Bu garip bir makine gibidir: giderek daha hassas çalışır, ama insanlardan uzaklaşır. Halk aç kalırken, raporlar yılın kötü geçtiğini yazar; bölge karışıklık çıkarırken, raporlar durumu yatıştırdığını gösterir. Böylece, sistem mükemmelleşir, ama gerçeklik bozulur.

Beş, ekonomik mantık: Devlet zengin olmalı, halk çok zengin olmamalı

Tüm hanedanların mali politikası, temel olarak dört kelimeyle özetlenir: halkı bastırmak, memurları beslemek. Çünkü halk zengin olursa, bağımsızlık doğar; bağımsızlık, sorgulama getirir; sorgulama ise soru sormayı sağlar. Bir sistemin en çok korktuğu şey, isyan değil, soru sormaktır. Bu yüzden, hanedanlar, ülkeyi biraz fakir tutmayı tercih eder, istikrar için. Refah genellikle sadece hesaplarda görünür, halkın açlığı ise mezarların altında gizlidir.

Altı, hanedan döngüsü: İstikrar, çöküşe giden yoldur

Tüm hanedanların yıkılmadan önceki belirtileri aynıdır: üst kısımde yolsuzluk, halkta uyuşukluk, bürokrasi içinde rekabet, düşüncede katılık. Hiçbir imparator uzun süre iktidarda kalmak istemez, ama sonunda uzun süreli istikrar, yıkıma yol açar. Neden? Çünkü bu sistemin istikrarı, değişimi baskılamaya dayanır. Hata yapmayı, kendini sorgulamayı, yenilemeyi engeller. Zamanla, birikmiş güç değil, kırılganlık artar. Sorgulanmayan bir sistem, sonunda sadece sessizlik kalır. Ve sessizlik, düzeni sürdüremez, sadece patlamayı hazırlar.

Yedi, tarihsel körlük: Kimin tarihi?

Tarih kitapları, her zaman gerçek tarihi değil, yöneticilerin anlatmak istediği tarihi yazar. Hanedan değişimi, ilk olarak tarihlerin değiştirilmesini gerektirir. Temizlenmiş Ming tarihi, yok edilen eski kayıtlar; yeni Han tarihi, uygun olmayan bölümlerin silinmesi; tarihçilerin anlatımı, imparatorun ruh haline bağlıdır. Bu yüzden, tarih bir anlatı gücü oyununa dönüşür. Okuduklarınız, gerçek değil, seçilmişlerdir. Gerçek tarih, isimleri olmayan yerlerde gizlidir.

Sekiz, son söz: Gerçeği gör, öfke veya hayranlık değil

Oğlum, tarih övme veya öfke aracı değildir. O, güçlerin nasıl işlediğini gösteren bir aynadır, insanların güç içinde nasıl şekillendiğini gösterir. Doğduğunuz sistemi seçemezsiniz, ama susmayı seçip seçmediğinizi belirleyebilirsiniz. Bir gün biri size derse ki: "Neden soruma, sadece itaat et," o zaman bugün anlattıklarımızı hatırlarsın: hukuk sadece iki şeyi yakalar: karışıklık olmasın ve isyan olmasın. Bir sistemin en çok korktuğu şey, isyan değil, soru sormaktır. Her zaman soru sorma cesaretiniz olsun. Bu, özgür olmaya başlayan ilk andır.